Co to jest aromaterapia?

Na to pytanie nie jest tak łatwo odpowiedzieć jak np. na pytanie, co to jest olejek eteryczny. Definicji mamy sporo i mocno się one od siebie różnią. Mamy różne nurty w aromaterapii i dodawane są do tej nazwy różne określenia: angielska, francuska, evidence-based, holistyczna…

Mnie żadna z napotkanych dotychczas definicji nie satysfakcjonowała. Ani taka, że wystarczy po prostu stosowanie olejków eterycznych, nawet nieświadome, by nazywać to aromaterapią, ani taka, że potrzebny jest terapeuta. 

W ogóle uważam, że podstawowym błędem jest definiowanie aromaterapii jako… terapii. I nie ważne, czy komplementarnej, czy o zgrozo alternatywnej, a już w ogóle najgorzej: niekonwencjonalnej.

Czy aromaterapia to terapia zapachami?

Na pewno nie jest to tylko terapia zapachami. Zapach ma wielkie znaczenie, ale to nie wszystko. Nie trzeba mieć sprawnego zmysłu węchu, by korzystać z aromaterapii. Nie trzeba nawet korzystać z zapachu (wystarczy taka forma aromaterapii jak kapsułka albo specjalna maska, by zapach wyeliminować), aby czerpać korzyści.

Jak to możliwe? Widać to już w nazwie, wywodzonej od greckich słów “aroma” (korzenie, wonne zioła, a nie tylko aromat) i “therapeia” – leczenie, opieka. Kluczowy jest nie zapach, ale coś innego. Te korzenie i wonne zioła to źródła substancji aromatycznych, które można stosować na przykład terapeutycznie, ale też kosmetycznie. To o te substancje chodzi w aromaterapii. 

A co to konkretnie za substancje? Olejki eteryczne jak np. olejek lawendowy czy olejek rozmarynowy, hydrolaty np. woda różana, ekstrakty, izolaty naturalne, a nawet części roślin jak płatki róż. A słowo “aromatyczne” wcale nie musi oznaczać ładnego zapachu ;).

I jak te substancje działają? Zapach może działać na psychikę, ale poza tym mogą one działać farmakologicznie. W skrócie: jak leki. Nie musisz czuć zapachu olejku lawendowego, by uspokajał. Możesz sięgnąć po kapsułkę z olejkiem.

A jeśli np. w wyniku infekcji wirusowej nie czujesz zapachu np. olejku cytrywnoego, nadal może on korzystnie działać na drogi oddechowe, np. przeciwzapalnie i zwiększać szanse na rehabilitację zmysłu węchu. Tak na przyszłość – olejek cytrynowy często pojawia się w zestawach do treningu węchowego, stosowanego w zaburzeniach węchu.

Aromaterapia – krótka historia

Aby lepiej zrozumieć istotę aromaterapii, warto przyjrzeć się jej bogatej historii. Kiedy mówię na studiach czy innych wykładach o aromaterapii, opowiadam jej historię w dwóch wersjach. Krótszej i dłuższej. 

Ta krótsza historia zaczyna się niecałe sto lat temu we Francji. Bohaterem tej opowieści jest francuski chemik i przedsiębiorca René-Maurice Gattefossé. I nie, nie oparzył on ręki w laboratorium i nie włożył jej do słoika z pierwszą lepszą, przypadkową cieczą dla ochłody, którą miał być olejek lawendowy, jak głosi popularna wersja mitu założycielskiego.

Wydarzenie to było dużo bardziej dramatyczne: wybuch, pożar, gaszenie płomieni pełzających po skórze, zakażenie ran, początki śmiertelnie niebezpiecznej zgorzeli. Tyle wiemy z przekazów i ich analiz. Gattefossé zastosował olejek lawendowy na zakażoną ranę i efekt był spektakularny. Przeżył, wyzdrowiał i w końcu stał się popularyzatorem wiedzy o olejkach eterycznych. 

René-Maurice Gattefossé w latach 30. XX w. ukuł termin “aromaterapia”. I od tej pory można powiedzieć, że mamy taką samodzielną dziedzinę wiedzy, wyodrębnioną z pokrewnych dziedzin jak chemia, farmacja, perfumiarstwo itd.

Pionierzy i pionierki aromaterapii w tej nowoczesnej wersji to właśnie chemicy, farmaceuci, naukowcy, lekarze, pielęgniarki. Przedstawiciele i przedstawicielki bardzo szanowanych zawodów medycznych.

Aromaterapia – długa historia

Ale czy brak słowa określającego jakieś zjawisko oznacza brak tego zjawiska? Ano nie. To jak głęboko sięgają korzenie aromaterapii? Przyjmijmy na ten moment, że aromaterapia to zastosowanie olejków eterycznych i podobnych substancji aromatycznych pochodzenia naturalnego dla zdrowia. 

Niektórzy przyjmują, że aromaterapia w formie porównywalnej do współczesnej liczy sobie jakieś 1000 lat i zaczyna się w arabskim okresie alchemii. Wtedy to destylacja olejków eterycznych została na tyle udoskonalona, że możliwe było pozyskiwanie w dużej ilości dobrej jakości olejków eterycznych i hydrolatów. Co za tym idzie, wzrosły możliwości w terapii.

Ale czy tylko ostatnie 1000 lat? Millennium to naprawdę dużo, ale historia zastosowania substancji aromatycznych, nie tylko pod postacią mniej lub bardziej doskonałych produktów destylacji, jest jeszcze dłuższa. Tak naprawdę jej początki giną w mrokach prehistorii. Na przykład najstarsze odnalezione ślady destylacji suchej i wykorzystania jej produktów (niekoniecznie leczniczo, pielęgnacyjnie czy magiczno-religijnie) mają 200 tys. lat…

Przy okazji zobacz wpisy:

• o destylacji garnkowej i starożytnych alchemiczkach: Płatki róż – co można z nich zrobić? Poznaj 3 proste sposoby;
• o zabytku destylacji sprzed kilku tysięcy lat: Słowacja, czyli akcja-destylacja i inne atrakcje turystyczne.

Aromaterapia jako nauka, nie terapia zapachem olejków eterycznych

Ale jeśli mowa o historii – substancje aromatyczne były obecne w starożytnym Egipcie (mumifikacja), w Grecji, na Cyprze, w Rzymie i każdej innej cywilizacji jako przyprawy, leki, perfumy. Patrząc przez pryzmat historii substancji aromatycznych, doskonale widać historię naszej cywilizacji. 

W końcu sama stworzyłam definicję aromaterapii, która, moim zdaniem, jest lepsza niż te dotychczasowe. Myślę, że w XXI wieku pora na nową jakość i jesteśmy gotowi na aromaterapię jako naukę. 

Moja definicja aromaterapii na ten moment tak właśnie brzmi:

Aromaterapia to nauka o zastosowaniu naturalnych substancji aromatycznych dla zdrowia.

Nauka to pewien system, który daje szereg korzyści. Naukowcy to zwykle mądre osoby, które mają dostęp do różnych cennych zasobów – bibliotek, laboratoriów, grantów. Pora zacząć z nich korzystać ? 

Poza tym nadal pracuję nad tą definicją i przede wszystkim myślę nad miejscem aromaterapii w dzisiejszym świecie. Nie tylko w kwestiach nauki, edukacji, badań, ale też prawnych, biznesowych i zawodowych. Na tym polu mamy jeszcze sporo do zdziałania.

Aromaterapia i olejki eteryczne w praktyce

Historia i definicje są ważne, ale istotna jest też współczesna praktyka. Główne narzędzia w aromaterapii to olejki eteryczne. Bardzo często stosowane są:

• olejek lawendowy,
• olejek cytrynowy,
• olejek eukaliptusowy,
• olejek pomarańczowy,
• olejek z drzewa herbacianego,
• olejek różany
• olejek sandałowy.

Bezpieczne stosowanie olejków eterycznych

Stosowanie olejków eterycznych musi uwzględniać ich jakość i bezpieczeństwo, bo działanie olejków eterycznych może być naprawdę silne. A przecież chodzi o to, aby z pomocą olejków eterycznych rozwiązywać różne problemy, a nie generować je. Dlatego np. tak ważne jest, aby wiedzieć ile kropli olejku eterycznego możemy dać np. do dyfuzora zapachowego, a ile do olejku do masażu.

Na przykład olejek eteryczny geranium fajnie się sprawdzi do dyfuzji, ale po aplikacji na skórę bez odpowiedniego rozcieńczenia może ją podrażnić. Jeśli damy tyle samo olejku pomarańczowego do olejku do masażu, co olejku eterycznego geranium, to może się okazać, że po masażu z tym pierwszym wszystko jest OK, a po drugim mamy podrażnioną skórę.

Dlaczego? Bo różne olejki eteryczne mają inny skład i działanie. Dlatego właściwe rozcieńczanie olejków eterycznych jest kluczowe! W tym przypadku limonen, główny składnik olejku pomarańczowego może okazać się alergenem, ale w kontakcie z naszą skórą jest raczej łagodny. Natomiast geraniol, główny składnik olejku eterycznego geranium nie tylko może być alergenem kosmetycznym, ale także szybciej podrażni nam skórę niż limonen.

Jak już jesteśmy przy alergenach – pamiętaj, że w wielu przypadkach kluczowe jest właściwe przechowywanie olejków eterycznych. Podobnie jak w przypadku leków, którymi zresztą olejki mogą być. To jedna z form rejestracji olejków na rynku.

Jak powinno wyglądać prawidłowe przechowywanie olejków eterycznych? Zobacz mój wpis gościnny na blogu Mydlane Rewolucje: Co zrobić z przeterminowanym olejkiem eterycznym? Dlaczego to ważne? Dlatego, że niektóre olejki bardziej alergizują właśnie w wyniku procesów utleniania (np. gdy przechowujesz je w cieple, w niezakręconej szczelnie buteleczce, to proces starzenia się i degradacji olejku przyspiesza).

Trwałość olejków jest bardzo różna np. olejek sandałowy generalnie dobrze znosi upływ czasu, a z kolei olejki cytrusowe bogate w limonen jak olejek cytrynowy, olejek z drzewa herbacianego czy olejki z igliwia bogate w pineny będą szczególnie wrażliwe.

Rozcieńczanie olejków eterycznych jest też kluczowe ze względu na fototoksyczność olejków eterycznych. Chodzi tutaj o reakcje zapalne na skórze, które mogą prowadzić do długo utrzymujących się przebarwień, po kontakcie skóry z niektórymi olejkami i ekspozycji na światło słoneczne czy solarium.

Czy wiesz, że olejek pomarańczowy może być otrzymywany z pomarańczy słodkiej i gorzkiej? W tym pierwszym przypadku nie jest fototoksyczny, a w drugim tak! Dlatego tak ważny jest wybór odpowiednich olejków i rozcieńczanie olejków eterycznych. Jeśli olejek pomarańczy gorzkiej zostanie właściwie rozcieńczony np. w oleju roślinnym albo alkoholu, nie musimy obawiać się reakcji fototoksycznych.

Metody stosowania olejków eterycznych

Dziś mamy wiele form aromaterapii. Jedną z najłagodniejszych jest dyfuzja w pomieszczeniu przy pomocy dyfuzora zapachowego, kominka do aromaterapii czy sprayu do pomieszczeń.

Metody stosowania olejków eterycznych są dziś naprawdę bardzo różne i kreatywne. Olejki eteryczne wziewnie można stosować nie tylko za pomocą dyfuzji (sztyfty do nosa, biżuteria aroma), ale także inhalacji. Wtedy wdychanie olejków eterycznych jest bardziej intensywne i należy zachować dodatkowe środki ostrożności, zwłaszcza u dzieci i w przypadku wybranych olejków jak mięta pieprzowa, eukaliptus czy tymianek tymolowy. Wybór odpowiednich olejków u dzieci jest szczególnie ważny, bo to nie są mali dorośli – w zależności od wieku np. pewne systemy nie są odpowiednio wykształcone i nie poradzą sobie z taką ilością olejków, jaką można bezpiecznie stosować u dorosłych.

Dyfuzja olejków eterycznych przy dzieciach to szerszy temat, ale w skrócie lepiej sięgnąć po olejki eteryczne rumiankowe (rzymski i niemiecki), lawendę lekarską czy słodką pomarańczę. U dzieci w ogóle warto kierować się zapachem olejków eterycznych i korzystać w miarę możliwości z tych, które dzieci lubią. Fajnie, aby budować pozytywne skojarzenia z zapachem olejków eterycznych. Wyboru odpowiednich olejków eterycznych warto dokonywać w miarę możliwości wspólnie z dziećmi.

Olejki eteryczne mogą też być fajnym dodatkiem do kąpieli. W kąpieli tak naprawdę korzystamy jednocześnie z dyfuzji olejków eterycznych i ich zapachu, ale także mamy kontakt dermalny. Aby olejki nie podrażniły nam skóry albo nie zniszczyły wanny, trzeba znów zadbać o właściwe rozcieńczanie olejków eterycznych! Nie należy nigdy wlewać ich bezpośrednio do wody! Trzeba je rozcieńczyć np. w bezzapachowym płynie do kąpieli albo nawet oleju roślinnym (uwaga na śliską wannę).

Kiedy chcemy używać olejków eterycznych na skórę, np. w kosmetykach jak perfumy botaniczne, również musimy dowiedzieć się, ile kropli olejku eterycznego możemy użyć. Skąd czerpać takie informacje? Czasami instrukcję obsługi naszego olejku znajdziemy na etykiecie, opakowaniu, w opisie produktu. Jeśli nie – musimy poszukać chociaż ogólnych zasad, aby wyeliminować chociażby wspomnianą już fototoksyczność olejków eterycznych (głównie cytrusowych tłoczonych oraz destylowanych z roślin z rodziny selerowatych).

Olejki eteryczne wewnętrznie – to jest kontrowersyjny temat. Takie zastosowanie w przypadku wybranych olejków eterycznych jest jak najbardziej możliwe, ale wymaga dużej wiedzy, opieki specjalisty albo po prostu korzystania z gotowych produktów jak np. suplementy diety i zgodnie z ulotką.

Kurs online z podstaw aromaterapii – dowiedz się więcej

Chcesz zacząć przygodę z aromaterapią, ale nie wiesz, jak to zrobić? Gdzie zacząć? Od kogo się uczyć? Zapraszamy na webinary online z podstaw aromaterapii :).

Interakcje olejków eterycznych

Jeśli dopiero zaczynasz przygodę z aromaterapią i chcesz zacząć ją dobrze, bezpiecznie i przyjemnie albo chcesz ugruntować podstawową wiedzę, sięgnij po książkę „Mieszanki olejków eterycznych do aromaterapii”. Wbrew i tak już długiemu tytułowi, zawiera ona także podstawy aromaterapii np. dekalog aromaterapii XXI wieku, czyli właśnie takie proste, podstawowe zasady.

A może masz już opanowane podstawy? Znasz właściwości poszczególnych olejków eterycznych i chcesz iść dalej?

Jeśli chcesz łączyć olejki eteryczne w mieszanki, tworzyć pachnące kosmetyki naturalne, a może nawet kadzidła czy perfumy botaniczne, to koniecznie zobacz naszą książkę!

W książce znajdziesz podstawowe informacje na temat interakcji olejków eterycznych. Nawet jeśli wiesz już sporo o działaniu pojedynczych olejków, to jeśli chcesz tworzyć mieszanki olejków, musisz zwracać uwagę na interakcje. Jak różne olejki eteryczne działają w połączeniu? Nie zawsze występuje mityczna synergia. I to nawet dobrze, bo nie zawsze jej chcemy, a nawet interakcja antagonistyczna może być właśnie tą pożądaną. Działanie olejków eterycznych jest naprawdę wypadkową wielu czynników.

Pamiętajmy też, że interakcje olejków eterycznych dotyczą też zapachu. Różne olejki eteryczne po połączeniu w mieszankę mogą dawać naprawdę zaskakujące efekty zapachowe. Jak używać olejków eterycznych dla ładnego zapachu? Tutaj z pomocą przychodzą nam podstawy perfumiarstwa, o których również piszemy w książce.

Więcej informacji o książce znajdziesz w tym wpisie, a zakupisz ją na stronie Wydawnictwa Pharmacopola.

Bibliografia

Gattefossé, R.-M. (1995). Gattefossé’s Aromatherapy. The first book on Aromatherapy translated from the French. Edited by Robert B. Tisserand. C.W. Daniel.

Grochowalska, M. (2021). Magia, alchemia, medycyna—Skąd się wzięła i czym jest aromaterapia cz. I Od prehistorii do nowoczesnej destylacji. Pharmacopola, 2, 25–31.

Grochowalska, M. (2021). Magia, alchemia, medycyna—Skąd się wzięła i czym jest aromaterapia cz. II Od rozbuchanej farmakognozji przez eksplozję w laboratorium po wybuch popularności. Pharmacopola, 3, 30–35.

Koyama, S., Kondo, K., Ueha, R., Kashiwadani, H., & Heinbockel, T. (2021). Possible Use of Phytochemicals for Recovery from COVID-19-Induced Anosmia and Ageusia. International Journal of Molecular Sciences, 22(16), 8912. https://doi.org/10.3390/ijms22168912

Tisserand, R. (2011). Gattefossé’s burn. Robert Tisserand. https://roberttisserand.com/2011/04/gattefosses-burn/