Złoto, kadzidło i mirra – te dźwięczne, nieco tajemnicze słowa zna każdy. Ale co tak naprawdę znaczą, skąd się wzięły i jakie mają dziś znaczenie? Zobaczmy!
Złoto, kadzidło i mirra to dary, które wg Ewangelii św. Mateusza (2,1–12) otrzymuje Jezus po urodzeniu w betlejemskiej stajence. O ile fakt obdarowania dziecka i jego rodziny tuż po narodzinach nie jest niczym dziwnym, to nieco bardziej zastanawiający jest wybór tych prezentów, o czym za chwilę. Sami darczyńcy też są dość zagadkowi.
Święto Trzech Króli – kim byli Mędrcy ze Wschodu i czy naprawdę było ich trzech?
Zwani Mędrcami ze Wschodu, ale także Magami, a nawet Królami, pojawiają się w Betlejem, podążając za jakimś tajemniczym znakiem na niebie, by powitać Mesjasza. Stąd pogląd, że byli to astrologowie lub kapłani. Wiadomo o nich bardzo niewiele, tyle co podaje jedna z czterech Ewangelii. Być może zresztą nie byli postaciami historycznymi, a opowieść ta jest nawiązaniem do pewnych wątków starotestamentowych.
Tak naprawdę to nie wiemy, kim byli, skąd przybyli, jak się nazywali ani nawet… ilu ich dokładnie było! Większość naszej wiedzy pochodzi już z późniejszych przekazów, tradycji i zwyczajów. Dlatego przeważnie wyobrażamy sobie “Trzech Króli”, czyli trzy osoby i nadajemy im imiona Kacper, Melchior i Baltazar. Tak też często wyjaśniamy znaczenie napisu K+M+B zapisywanego kredą na drzwiach. Ale to nie jedyne znaczenie 🙂 A kreda jest obok złota i kadzidła święcona w kościele – jeden z wielu ciekawych zwyczajów.
Jak wyglądają złoto, kadzidło i mirra?
Złoto jakie jest, każdy widzi 😉 Tak można to skwitować, ale co z kadzidłem i mirrą? Z kadzidłem jest chyba najtrudniej, bo to pojęcie wieloznaczne. Najczęściej spotykamy się z kadzidłem w znaczeniu czegoś, co pod wpływem ognia i żaru spala się, dając przyjemny aromat. Takie kadzidło może mieć przeróżne formy (np. słynne indyjskie kadzidełka), może mieć formę proszku, stożka, ale jako kadzidło może doskonale posłużyć też żywica drzew. Świetnie sprawdzą się tutaj żywice naszych rodzimych drzew iglastych.
Tym najsłynniejszym kadzidłem (w drugim znaczeniu) jest żywica kadzidłowca, inaczej żywica kadzidłowa lub żywica kadzidlana. Dokładnie ten typ wydzieliny roślinnej określany jest jako oleogumożywica (zawiera związki lotne, gumy i frakcje żywiczne).
Skąd się bierze żywica kadzidlana? Z drzew z rodzaju Boswellia, które rosną w Afryce i Azji. Jeden z najbardziej cenionych gatunków to Boswellia carteri, inaczej B. sacra, ale wykorzystywane są także inne gatunki – Boswellia neglecta, Boswellia frereana, Boswellia occulta.
Najczęściej zbiór żywicy odbywa się poprzez nacinanie pnia, z którego wycieka żywica, a po zastygnięciu zbierana jest przez ludzi i stosowana w wielu dziedzinach życia, w wielu kulturach i religiach. Żywica kadzidlana poddana destylacji daje olejek eteryczny, czyli olejek kadzidłowy, zwany też frankincense lub olibanum. Olejek stosowany jest w aromaterapii i perfumiarstwie.
Czym jest mirra? Mirra to również oleogumożywica pochodząca z drzew rosnących w Azji lub Afryce, a także w Ameryce Południowej.
Czasem tak określa się żywice wszystkich roślin z rodzaju balsamowiec (Commiphora), a czasem tylko z gatunku Commiphora myrrha, balsamowiec mirra. Jest to tzw. mirra gorzka, będąca źródłem olejku eterycznego do aromaterapii czy tinctury stosowanej w medycynie. Więcej pisałam w artykule „Mirra w kulturze i medycynie na wybranych przykładach ze starożytności i współczesności”, który ukazał się w książce „Farmacja w dziełach kultury„.
Inny ciekawy przykład to Balsam z Gilead, również identyfikowany jako żywica jednego z balsamowców. Więcej na moim wykładzie poniżej.
Jakie kadzidło i mirrę przynieśli Trzej Królowie do Betlejem? Tego dokładnie nie wiemy i nie możemy podać precyzyjnie gatunku. Żywice te mogą znacznie różnić się kolorem, wielkością i innymi właściwościami nawet w obrębie gatunku. Możemy tylko domyślać się i wyobrażać sobie, jak te dary mogły kiedyś wyglądać.
Co symbolizuje złoto kadzidło i mirra?
Pozostaje jeszcze pytanie – dlaczego właśnie w takie dary wyposażono Jezusa i jego rodzinę? Złoto, kadzidło i mirra mają bardzo ciekawe znaczenie literalne i symboliczne. O ile znaczenie złota jest dość jasne, bo i sam surowiec zwykle lepiej znanym, o tyle znaczenie kadzidła i mirry może być trudniej rozszyfrować. Oto niektóre propozycje.
Kadzidło i mirra – wybrane znaczenia:
- złoto (znaczenie literalne: wspomożenie w ubóstwie; symbolika: królewskość, mądrość, władza, danina, dobry uczynek;)
- kadzidło (znaczenie literalne: neutralizacja brzydkiego zapachu w stajni; symbolika: boskość, modlitwa, majestat i chwała, ofiara przebłagalna;)
- mirra (znaczenie literalne: pielęgnacja i wzmocnienie ciała, ochrona zdrowia dziecka; symbolika: człowieczeństwo, umartwienie, pokuta, skrucha, gorycz, cierpienie, śmierć i przyszły pogrzeb).
Warto tu podkreślić, że zarówno mirra, jak i kadzidło, to surowce aromatyczne cenione od zarania dziejów. To jedne z najcenniejszych i najważniejszych surowców leczniczych, perfumiarskich i rytualnych starożytności, a dzięki zastosowaniu w wielu religiach, nigdy z kart historii nie zniknęły.
Dzisiaj mirra i kadzidło przeżywają mały renesans dzięki zastosowaniu w aromaterapii, zwłaszcza w formie olejków eterycznych. To nuty bazy o ciekawych zapachach i właściwościach. Działają kojąco, polecane są do łagodzenia stresu, medytacji i innych praktyk duchowych, ale to także cenne surowce kosmetyczne do pielęgnacji skóry. Więcej o ich historii i właściwościach terapeutycznych oraz receptury znajdziesz w książce “Mieszanki olejków eterycznych do aromaterapii”.
Złoto, kadzidło i mirra. Materiały z I Dnia Aromaterapii 2025
Zapraszam też do odsłuchania nagrania spotkania z okazji I Dnia Aromaterapii, które odbyło się 6 stycznia 2024 r. Nagranie dostępne jest tutaj.
Materiały z wydarzenia ukazały się także w numerze specjalnym Czasopisma Pharmacopola.
Wybrana bibliografia
Grochowalska, M. (2021). Aromatyczna walka z epidemiami od starożytności do XIX w. —Kadzidło, pomander i ocet leczniczy. W: A. K. Smakosz, M. Dąsal (red.),Epidemie — od historycznych postaci leku po COVID-19 (s. 13–32). Częstochowa: Pharmacopola.
Grochowalska, Marta K. „Mirra w kulturze i medycynie na wybranych przykładach ze starożytności i współczesności”. Farmacja i farmaceutyki w dziełach kultury, Pharmacopola Wydawnictwo, 2024, s. 173–90.
Kokoszko, M., & Rzeźnicka, Z. (2019). Wino, ciemierzyca i mirra albo o lekarzach i ich pacjentach. Analiza fragmentu V księgi „De materia medica” Dioskurydesa. Przegląd Nauk Historycznych, 18(2), Article 2. https://doi.org/10.18778/1644-857X.18.02.01
Mazurkiewicz, R. (2018). Złoto, kadzidło i mirra w dawnym kaznodziejstwie polskim. Ruch Biblijny i Liturgiczny, 71(4), Article 4. https://doi.org/10.21906/rbl.3622
Pismo święte Starego i Nowego Testamentu: Biblia Tysiąclecia: w przekładzie z języków oryginalnych (Wydanie HTML). (1998). Pallotinum.
