Tutaj nie ma większych problemów z definicją, chociaż kiedy zajrzymy na sklepowe półki internetowe, już takiej klarowności nie ma. Po prostu wiele produktów, które nazywane są olejkami eterycznymi, nimi nie są. Czy to ważne? Oczywiście. Dla Twojego zdrowia, komfortu, portfela, ale o tym za chwilę.
Czym są olejki eteryczne?
Otóż olejki eteryczne to produkty destylacji (dzisiaj głównie z parą wodną, ewentualnie wodnej, jeszcze rzadziej suchej) lub tłoczenia. Ta druga metoda może być jednak stosowana tylko do owoców cytrusowych, a konkretnie ich skórek.
Olejki eteryczne, czy szerzej destylaty, poddaje się dalszej obróbce np. rektyfikacji, pozbawia się je koloru czy pewnych składników, które są w danym momencie niepożądane ze względu na zapach, trwałość, bezpieczeństwo stosowania. Nadal są to jednak olejki eteryczne.
Olejki eteryczne a absoluty i ekstrakty
A co nie jest olejkiem eterycznym? Na przykład absoluty czy inne produkty ekstrakcji chemicznej. Ekstrakcja jest zwykle tańsza, bo wydajniejsza. Jeśli w przypadku danej rośliny można pozyskać z niej olejek (destylat) i jakiś ekstrakt, zwykle olejek będzie najdroższy.
Nie oznacza to, że olejek zawsze jest najlepszym wyborem w danej sytuacji. To wszystko zależy od tego, czego potrzebujemy. Jakiego składnika, jakiej właściwości.
Ważne jest jednak to, żeby wiedzieć, co kupujemy (albo sprzedajemy!) i za co płacimy, a potem jak z tego produktu możemy korzystać. Jest różnica między olejkiem różanym a absolutem. Absolut ma inny kolor, zapach, a do tego może być o połowę tańszy! A olejku eterycznego fiołkowego czy waniliowego w ogóle nie ma.
Czy jest z tego olejek? Pytanie filozoficzne
No, właśnie. Czy jest z tego olejek? To trochę filozoficzne pytanie jak dla mnie. Do destylatora (sprzęt służący do destylacji) wrzucić można bardzo wiele. Pytanie: po co? Dla eksperymentu, na cele nauki, a może komercyjnie?
Liczy się generalnie cel i efekt – czy uzyskujemy destylat o atrakcyjnym zapachu? O przydatnym składzie i właściwościach? Czy po prostu zniszczyliśmy mnóstwo surowca i innych zasobów jak woda, energia, czas? Czy jest to opłacalne? Da się replikować?
Inna sprawa to destylowanie celem uzyskania hydrolatu. Tutaj możliwości są większe. Hydrolat to “woda po destylacji”, na której przeważnie unosi się olejek eteryczny. Ale hydrolaty i sama woda po destylacji to temat na inny wpis.
Czy rośliny zawierają olejki eteryczne?
A czy w roślinie jest olejek eteryczny? Nie, w roślinie znajdziemy substancje znane dziś jako organiczne związki lotne. Kiedyś nazywane metabolitami wtórnymi, dziś specjalistycznymi. Powstają na drodze różnych szlaków syntezy w roślinie i służą jej generalnie do ochrony i komunikacji (z innymi roślinami, owadami).
Z tej funkcji ochrony korzystamy także my, kiedy pozyskamy olejek eteryczny z rośliny i używamy go w celu ochrony przed chorobotwórczymi drobnoustrojami. Dodam jeszcze, że organiczne związki lotne produkują też inne organizmy jak grzyby i zwierzęta, w tym my ludzie. I kiedyś destylacja surowców nieroślinnych była praktykowana dużo częściej niż dziś.
Destylat i co dalej? Właściwości olejków eterycznych
Najważniejsze definicje olejków eterycznych traktują o tym, że olejki są lotne, że wydzielają zapach i że pochodzą z materiału roślinnego z jednego, określonego gatunku.
Można dodać do tego różne inne właściwości: są hydrofobowe (w uproszczeniu nie rozpuszczają się w wodzie) i lipofilne – doskonale rozpuszczają się w tłuszczach. Stąd dodawanie olejków do wody (do picia, do kąpieli) jest błędem, jeśli nie użyjemy “magicznego” składnika jak solubilizator. Dzięki niemu możemy uniknąć podrażnień i innych nieprzyjemności.
Olejki mogą być dość łatwo palne, dawać tłuste odczucie na skórze, działać drażniąco. To wszystko ważne właściwości, zwłaszcza dla producentów, specjalistów od transportu, ale i dla domowych użytkowników.
W aromaterapii skupiamy się z kolei na innych właściwościach – terapeutycznych. Na działaniu przeciwmikrobowym, przeciwzapalnym, przeciwutleniającym, przeciwbólowym, rozkurczowym itd. To działa, są na to badania, ale o tym też już będzie innym razem.
Skąd się wzięła nazwa “olejek eteryczny”?
Wspomniałam rozpuszczalność w tłuszczach, tłuste odczucie na skórze (czasem). Czy olejki eteryczne mają coś wspólnego z olejem? Nie bardzo.
Nazwa olejek eteryczny ma długą i skomplikowaną historię, sięgającą filozofów greckich, a potem średniowiecznej i renesansowej alchemii. Alchemia to system filozoficzny, dla którego ważna była zarówno teoria, jak i eksperyment w pracowni alchemika.
Eter, kwintesencja, medycyna spagiryczna – to koncepcje, które ukształtowały to, dla wielu osób nawet dziś tajemnicze, pojęcie “olejek eteryczny”. Chcesz wiedzieć więcej? Zapraszam do lektury mojego artykułu “Skąd się wzięło określenie “olejek eteryczny”, który ukazał się w monografii “Wpływ alchemii na współczesny świat” nakładem Wydawnictwa Pharmacopola. Więcej informacji w bibliografii pod tekstem.
A czym jest destylacja?
Dla nas najważniejsze jest to, że jest to metoda pozyskiwania olejków eterycznych, obecnie przeważnie z roślin jednego gatunku. Przeważnie z udziałem wody – proces ten polega na przejściu pary przez surowiec roślinny. Następnie opary są kondensowane, a destylat rozdzielany na olejek i hydrolat.
Najstarsza forma uważana za destylację, destylacja sucha, charakteryzuje się brakiem obecności wody. Pod wpływem dużo wyższej temperatury dochodzi do pirolizy, czyli rozkładu surowca. Znana od prehistorii, dziś ma marginalne znaczenie dla aromaterapii, a jej produkty poddawane są dalszej obróbce i objęte różnymi restrykcjami.
Zastosowanie olejków eterycznych – aromaterapia i perfumy naturalne
Olejki eteryczne to skomplikowane mieszaniny wielu substancji chemicznych. Głównie z grupy określanej jako terpeny np. linalol, limonen, pinen. Te substancje składające się na olejek eteryczny sprawiają, że ma on określony kolor, zapach i właściwości terapeutyczne lub toksyczne.
Olejki eteryczne to podstawowe, choć nie jedyne narzędzia w aromaterapii, o której więcej przeczytasz we wpisie: Co to jest aromaterapia?
Olejki to także częsty składnik perfum określanych jako botaniczne lub perfumy naturalne. W takich perfumach stosowane są tylko albo w przeważającej mierze surowce uważane za naturalne jak właśnie olejki eteryczne z destylacji lub tłoczenia. Większość perfum na dzisiejszym rynku ma w swoim składzie substancje syntetyczne, przez co są dużo tańsze i powszechnie dostępne.
Olejki eteryczne znajdziesz też w aptece, jako składniki leków, wyrobów medycznych, ale także suplementów diety, a nawet kosmetyków i środków czystości. Przemysł kosmetyczny, w tym perfumiarski, to jeden z najważniejszych użytkowników olejków. Ponadto możesz znaleźć je w żywności – jako aromaty.
Bibliografia
Baser, K. H. C., & Buchbauer, G. (2009). Handbook of Essential Oils: Science, Technology, and Applications. CRC Press.
Grochowalska, M. (2021). Naturalna perfumeria—Czym to pachnie cz. 1. Pharmacopola, 6, 31–40.
Grochowalska, M. K. (2022). Skąd się wzięło określenie „olejek eteryczny”, czyli o wpływie tradycji alchemicznej na współczesną aromaterapię. W Wpływ alchemii na współczesny świat. Medycyna, farmacja, kultura (s. 95–109). Pharmacopola.
Grochowalska, M. (2022). Naturalna perfumeria—Czym to pachnie cz. 2. Pharmacopola, 1, 34–42.
ISO 9235:2021(en), Aromatic natural raw materials—Vocabulary. (b.d.). Pobrano 4 styczeń 2022, z https://www.iso.org/obp/ui/#iso:std:iso:9235:ed-3:v1:en
Tisserand, R., & Young, R. (2014). Essential oil safety: A guide for health care professionals. Churchill Livingstone.
